Forvarnir

Ef þú kynnir þér hvað getur valdið bruna og nýtir þér þá þekkingu til þess að hafa hlutina í lagi, getur þú minnkað hættu á eldsvoða til muna. Í þessum hluta eru tekin fyrir atriði sem geta valdið bruna og hvernig þú getur minnkað hættuna á íkveikju.

Eldhús

Þegar kviknar í út frá rafmagni þá er það oftast frá eldavélum.Yfirleitt er það vegna aðgæsluleysis.

Eldavélin

Bruni út frá eldavél verður sjaldnast vegna bilunar í eldavélinni sjálfri – þar þarf mannshöndin að koma nærri. Í næstum öllum tilvikum tengist bruninn aðgæsluleysi við notkun eldavélarinnar. Alltof mörg dæmi eru um eldsvoða vegna þess að pottur eða panna hefur verið skilin eftir á heitri hellu meðan athyglin beinist að öðru. Að svara í símann eitt andartak – sinna börnunum – kíkja á sjónvarpið – kann að virðast áhættulítið. Reynslan sýnir að tíminn getur liðið hratt og eldur verður oft laus einmitt af þessum ástæðum. Mikilvægt er að skilja aldrei við pott eða pönnu á heitri hellu né skilja steikina eftir í ofninum á meðan skroppið er út í búð.

Auðveldlega má komast hjá flestum eldavélabrunum með því að gæta að eftirfarandi atriðum:

Fara aldrei frá heitri hellu.

• Ekki hengja upp viskustykki, klúta eða annað eldfimt fyrir ofan eldavélina.
• Halda hreinu – feiti á helluborði eða í viftu er eldsmatur.
• Sýna varúð við djúpsteikingu – olían logar ef hún ofhitnar.
• Muna að eldhúsið er ekki leikvöllur – börn geta kveikt á hellu.
• Olía notuð við matargerð

Þegar olía er notuð við matargerð, t.d. við djúpsteikingu eða kleinubakstur, verður að gæta þess að nota hæfilega mikið magn og að olían ofhitni ekki. Olían er orðin of heit þegar byrjar að rjúka úr henni og réttast að færa pottinn strax til. Þá eru dæmi um eldsvoða vegna þess að kveikt var á eldavél í ógáti og eitthvað, t.d. tuska eða pappír, hafði verið lagt á helluborðið.

Ef illa fer og eldur er laus geta rétt viðbrögð forðað stórfelldu tjóni og jafnvel bjargað mannslífum. Mikilvæg atriði:

• Þegar byrjar að rjúka úr olíu – taktu pottinn þá strax af hellunni.
• Aldrei snerta pottinn með berum höndum – hann brennir.
• Nota eldvarnarteppi til að slökkva eldinn – alls ekki vatn á olíu.
• Reyna aðeins að slökkva viðráðanlegan eld – annars forða sér, loka hurðum og hringja í 112.
• Ef það byrjar að loga í potti eða pönnu eru rétt viðbrögð fyrir öllu. Ef aðeins er byrjað að rjúka úr feitinni þá er það merki um að eldur sé við það að kvikna og þá þurfi að taka pottinn strax af heitri hellunni. Ekki snerta pottinn með berum höndum til þess að færa hann, það getur valdið slæmum brunasárum.

Ef eldur logar má eingöngu reyna að slökkva hann ef hann er viðráðanlegur. Það skal gera með því að kæfa hann t.d. með eldvarnarteppi, jafnvel pottlokinu ef hann er mjög lítill. Aldrei má setja vatn á eld í olíu eða feiti – það getur verið stórhættulegt og slekkur alls ekki eldinn. Ef eldurinn hefur breitt úr sér út frá byrjunarstað, er nánast öruggt að þú getur ekki slökkt hann og ekkert annað að gera en að loka hurðum, forða sér og hringja í 112.

Loftun

Gakktu úr skugga um að viftan eða háfurinn virki almennilega og að síur séu í lagi til þess að eldfim fita safnist ekki upp í eldhúsinu.

Öryggið

Hafðu reykskynjara við eldhúsið (nánar skýrt í kaflanum um reykskynjara). Fáðu þér eldvarnarteppi og settu það upp á áberandi stað. Eldvarnarteppi sem geymt er ofan í skúffu eða inn í skáp getur gleymst í hita leiksins.

Þvottahús

• Helstu hættur í þvottahúsi eru í sambandi við þvottavél og þurrkara. Hér eru nokkur atriði sem vert er að hafa í huga:
• Þrífa reglulega og hreinsa ló í og við þvottavélar og þurrkara, það þarf ekki mikið til þess að það kvikni í ló og öðrum óhreinindum sem safnast upp.
• Þvottavélar og þurrkarar vinna á miklum snúningshraða og þurfa að yfirfarast reglulega.
• Aldrei fara að heiman meðan þvottavélin eða þurrkarinn er í gangi. Það hefur kviknað í þessum tækjum meðan fólk hefur skroppið út í búð!
• Sjá til þess að rafmagnstengingar séu vel einangraðar og séu ekki þar sem þær geta blotnað og valdið neista.
• Rétt er að benda á að til eru slökkvitæki sem hægt er að setja í þvottavélar og þurrkara rétt eins og sjónvörp og fást slík tæki í öllum helstu verslunum með eldvarnarbúnað.

Stofur

Í stofum og sjónvarpsherbergjum höfum við marga hluti sem geta valdið íkveikju, t.d. sjónvarp, hljómflutningstæki, myndbandstæki, dvd spilara, kerti og arinn. Skoðum þetta nánar.

Sjónvarpið og önnur tæki

Sjónvarpið er oft orsakavaldur íkveikju og því nokkrir hlutir sem vert er að hafa í huga.

Sjónvarpsbrunar eru með verstu brunum sem upp geta komið.

• Ef myndlampinn (túpan) nær að springa myndast mikill hiti og eldagnir skjótast um allt, í fólk, húsgögn, gluggatjöld og annað sem fyrir er.
• Erfitt getur reynst að koma handslökkvitæki að til að slökkva eldinn.
• Þegar slökkt er á tækjunum með fjarstýringu, helst straumurinn áfram á því og brunahættan er því stöðugt fyrir hendi.
• Sjónvörp virka líkt og ryksugur. Þau draga að sér rykagnir úr andrúmsloftinu sem setjast í rafbúnað tækisins. Þetta getur valdi skammhlaupi og síðan íkveikju. Haldið því vel hreinu í kringum rafmagnstækin og látið hreinsa sjónvörpin reglulega.
• Hættan er til staðar hvort sem tækin eru ný eða gömul.
• Slökkvið alveg á sjónvarpi eftir notkun. Notið ekki fjarstýringuna til að slökkva.
• Ef þið notið fjöltengi, slökkvið fyrst á sjónvarpinu og síðan á fjöltenginu. Eins þarf að byrja á að kveikja á fjöltengi áður en kveikt er á sjónvarpi, því þegar kveikt er á sjónvarpi fer öflugt afsegulmögnunarkerfi í gang.
• Það eykur álag á rofann og venjulegur rofi í fjöltengi er ekki gerður fyrir slíkt álag.
• Ekki hafa sjónvarpið og tækin sem því fylgja aflokuð. Það þarf að lofta vel um þessi tæki svo þau ofhitna ekki.
• Gott ráð er að láta yfirfara gömul raftæki sem safna í sig ryki og minnka þannig hættu á bruna vegna skammhlaups.
• Til er mjög góður slökkvibúnaður til þess að setja í sjónvörp. Hann bregst við um leið og eldur kviknar og slekkur hann. Þessi búnaður fæst í helstu verslunum með eldvarnabúnað og víðar.

Arinn

• Gangið um arinn með nærgætni.
• Ekki hafa hluti nær en 1 metra frá arninum.
• Hreinsið arininn reglulega.
• Gangið úr skugga um að það sé örugglega slökkt í öllum glóðum áður en farið er að sofa eða húsnæði yfirgefið.
• Ekki þurrka föt á arninum, látið þau vera í að minnsta kosti. 1 metra frá honum.
• Ekki brenna hluti í arninum sem gefa frá sér mjög eitraðan reyk, s.s. plast- og gúmmíefni.
• Frágangur á arni þarf að vera í lagi svo hann geti ekki valdið íkveikju. Látið fagmenn sjá um uppsetningu.

Herbergi

Í svefnherbergjum, sérstaklega í barna- og unglingaherbergjum geta verið hlutir sem valda íkveikju, t.d. tölvur, sjónvörp og hljómflutningstæki. Um þessa hluti gilda sömu atriði og fjallað er um í kaflanum um stofur. Einnig er vert að sjá til þess að ekkert sé í barnaherbergjum sem börn geta kveikt í með fikti eða óvitaskap. Lampar geta kveikt í ef dúkkuföt eða annað eldfimt er sett á þá. Gættu því ávallt vel að börnum og því hvort þau séu að gera eitthvað sem valdið getur íkveikju.

Bílskúr

• Bílskúrar eru oft miðstöð hættulegra efna og hluta sem geta valdið íkveikju.
• Ekki vera með marga gaskúta – þeir eru hættulegir ef kviknar í.
• Hafðu þynni og önnur eldfim efni í vel lokuðum umbúðum og haltu þeim frá miklum hita og ljósi.
• Ef þú hefur verið að vinna með verkfæri sem gefa frá sér neista eins og slípirokk eða rafsuðu, gættu þess þá vel að loknu verki að ekki sé glóð í tuskum sem gæti svo valdið íkveikju.
• Vendu þig á að ganga vel frá öllum hlutum því röð, regla og snyrtimennska minnkar hættu á íkveikju.

Sameign

Fyrir þá sem búa í fjölbýli er ekki nóg að hugsa bara um íbúðina, heldur þarf líka að huga að brunavörnum sameignarinnar:

• Fylgjast með reykskynjurum og skipta reglulega um rafhlöður.
• Hafa slökkvitæki í sameign og láta fara reglulega yfir þau.
• Ef það er sameiginlegt þvottahús þarf að fylgjast vel með þurrkurum og þvottavélum.
• Sorpgeymslan þarf að vera vel læst, því það hefur komið fyrir að óprúttnir einstaklingar hafi farið inn og kveikt í rusli.
• Sjá til þess að ekki sé verið að geyma hættuleg efni og hluti sem geta valdið íkveikju í geymslum.
• Hjólageymslan má ekki vera svo full af dóti að ekki sé hægt að komast út um bakdyr með góðu móti ef það þarf að yfirgefa húsið í flýti.

Rafmagn

Rafmagnstaflan

Rafmagnstaflan er hjarta rafkerfisins í hverju húsi. Um hana fer allt rafmagn sem notað er á heimilinu. Öryggin í rafmagnstöflunni eiga að varna því að of mikið álag eða skammhlaup valdi tjóni. Í eldri töflum eru bræðivör sem skipta þarf um þegar þau springa en í nýrri töflum eru varrofar sem slá út við bilun eða of mikið álag. Gamlar og illa farnar rafmagnstöflur geta verið hættulegar, ekki síst ef þær eru úr tré eða staðsettar inni í skápum þar sem nóg er um eldsmat. Í slíkum tilfellum er brýnt að láta löggiltan rafverktaka kanna ástand rafmagnstaflna og gera úrbætur áður en skaðinn er skeður. Bent skal á að í öllum rafmagnstöflum er mikilvægt að hafa skýrar og læsilegar merkingar sem sýna meðal annars hvaða öryggi og hversu sterk eru fyrir hvern húshluta.

Lekastraumsrofinn

Eitt helsta öryggistæki rafkerfisins er lekastraumsrofinn. Ef útleiðsla verður í raflögn, t.d. vegna bilunar í jarðtengdu tæki, á rofinn að slá út og rjúfa allan straum. Lekastraumsrofi kemur ekki að tilætluðum notum nema raflögnin sé jarðtengd og kanna þarf reglulega hvort hann virki með því að ýta á prófhnappinn.

Innstungur (tenglar)

Við sækjum rafmagn fyrir þau tæki sem við notum í innstungur (tengla). Þær ættu að vera sem víðast í hverri íbúð, helst fleiri en ein í hverju herbergi. Innstungur þurfa að vera vel festar og tengiklær eiga að sitja tryggilega í þeim því að sambandsleysi getur valdið hita. Áríðandi er að skipta strax um brotin lok á innstungum til að varna því að heimilisfólk eða gestir komist í snertingu við rafmagn. Hægt er að fá innstungur með barnavörn og ýmsan annan búnað til að varna því að óvitar stingi hlutum í þær og skaði sig.

Leiðslur og klær (spurning hvort nota eigi snúrur í stað leiðslur)

Leiðslur (lausataugar) flytja rafmagnið frá innstungunum í raftækin. Stundum þarf að nota fjöltengi (fjöltengla) og þá er vert að hafa í huga að ekki er gott að hafa mörg orkufrek raftæki tengd í eitt og sama fjöltengið. Til er góð regla sem segir að ekki eigi að setja meira en 2000W á hvern 10Ampera tengil. Einnig er varasamt að flytja rafmagn langar leiðir með grönnum, ójarðtengdum framlengingarleiðslum. Mikilvægt er að þessi rafbúnaður sé heill og óskemmdur. Brotnar klær og leiðslur með skemmdri einangrun bjóða hættunni heim. Jafnframt þarf að gæta þess að raftæki sem eiga að vera jarðtengd séu tengd í jarðtengdar innstungur og jarðtengingin ekki rofin með ójarðtengdu fjöltengi eða framlengingarleiðslu. Þetta á ekki síst við um tölvur og ýmsan tölvubúnað.

Ljósarofar

Á hverjum degi notum við ljósarofa til þess að kveikja og slökkva ljósin. Oft þarf að þreifa eftir rofum í myrkri. Þess vegna er afar brýnt að þeir séu vel festir, heilir og óbrotnir þannig að sem minnst hætta sé á að notandinn fái straum úr þeim. Rofar slitna með tímanum og sambandsleysi í þeim getur bæði verið óþægilegt og varhugavert. Nauðsynlegt er að fá löggiltan rafverktaka til að yfirfara rofa ef vart verður sambandsleysis eða þeir hitna mikið.

Ljós og önnur raftæki

Oft má ráða af ljósum og öðrum raftækjum hvort eitthvað er athugavert við rafkerfið. Ef skipta þarf oftar um perur í einu ljósastæði en öðru getur það m.a. bent til bilunar. Mikilvægt er að taka mark á slíkum fyrirboðum og láta löggiltan rafverktaka kanna hvað býr að baki. Ástæða er til að minna á að röng stærð eða gerð af peru getur orsakað bruna vegna þess hita sem myndast í ljósastæðinu. Til að mynda er varasamt að nota spegilperur í ljósastæði sem ekki eru sérstaklega gerð fyrir slíkar perur.

Kerti og skraut

• Gætið vel að staðsetningu kerta
• Yfirgefið aldrei vistarveru þar sem kertaljós logar.
• Látið kerti aldrei loga innanhúss án eftirlits.
• Forðist að hafa kerti í dragsúgi.
• Vindsveipur eða gegnumtrekkur getur kveikt eld á ný.
• Forðist að koma kerti fyrir nálægt opnum glugga þar sem vindur getur sveiflað gluggatjöldum í kertalogann.
  Setjið kerti aldrei nálægt tækjum sem gefa frá sér hita s.s. sjónvarpi. Hiti frá tæki veldur aukinni hættu á óhappi.
• Staðsetjið ekki kerti þar sem kettir eða hundar geta hlaupið þau um koll.

Hafið eftirfarandi sérstaklega í huga

• Gætið þess að kerti séu vel föst í kertastjakanum.
• Gangið úr skugga um að undirlag kerta og kertaskreytinga sé stöðugt og óbrennanlegt.
• Hafið ekki mishá kerti of nálægt hvert öðru. Hiti frá lægra kerti getur brætt hærra kertið.
• Hafið hæfilegt bil á milli kerta, almenn viðmiðun er að hafa a.m.k. 10 cm. bil á milli kerta.
• Gætið að því að skraut s.s. borðar eða greinar séu aldrei of nærri kertaloganum.
• Eftir að kertalogi hefur verið slökktur getur ennþá leynst glóð í kveiknum. Góð regla er að væta kertakveikinn með vatni þegar slökkt er á kerti til að ekki leynist glóð.
• Kertakveikur á ekki að vera lengri en 1 cm. Klippið af kveiknum svo ekki sé hætta á að logandi kveikur detti af og brenni út frá sér.
• Treystið því aldrei að sjálfslökkvandi kerti slökkvi á sér sjálf.

Kennið börnum að umgangast kertaljós og eldfæri

Fyrir börn hefur kertaljós sérstakt aðdráttarafl. Brýnið fyrir börnum að fara ætíð varlega með eld og gætið þess að börn leiki sér ekki án umsjónar nálægt logandi kertum. Eldspýtur og kveikjarar eru ekki barna meðfæri. Staðsetjið kveikjara og eldspýtur ávallt þar sem börn ná ekki til. Til eru kveikjarar með barnalæsingum sem eiga að koma í veg fyrir að börn geti kveikt á þeim.

Annað sem mikilvægt er að hafa í huga

• Útikerti eru oft staðsett þannig að hætta er á að yngsta kynslóðin rekist í þau og að yfirhafnir fullorðinna, sérstaklega kápur og frakkar, sláist í loga þeirra.
• Ef vatn kemst í vax útikerta er hætta á að heitt vaxið skvettist á fætur og hendur nálægra.
• Til eru eldtefjandi efni sem hægt er að úða yfir kertaskreytingar. Aldrei má þó treysta á að slíkt komi í veg fyrir bruna.
• Ekki setja kerti ofan í hvað sem er – falleg glös geta hitnað og sprungið með ófyrirsjáanlegum afleiðingum ef kerti eru sett ofan í þau.
• Æskilegt er að setja reglur um notkun kerta og kertaskreytinga á vinnustöðum og að þær séu öllum starfsmönnum vel kynntar.
• Aldrei má skilja eftir logandi kerti eða kertaskreytingu í mannlausu herbergi s.s. í fundarherbergi eða á kaffistofu vinnustaðar.

Hvernig á að slökkva á kerti:

Aldrei má hella vatni á kerti, sérstaklega ekki útikerti. Best er að slökkva á kerti með því að nota kertaslökkvara. Þó eru til dæmi þess að áfram hafi rokið úr kveik kerta lengi eftir að loginn var kæfður. Reykurinn er í sjálfu sér skaðlaus en fyllsta ástæða til þess að hafa þetta í huga þegar slökkt er á kerti. Til þess að öruggt sé að eldur lifi ekki lengur í kertakveik og vistarverur fyllist ekki af reyk, geta menn slökkt með kertaslökkvara og síðan lagt blautan fingur utan um kertakveikinn.

Kertastjakar:

Kertastjakar verða að vera úr óbrennanlegu efni sem leiðir ekki hita og vera stöðugir. Ekki eru öll ílát heppileg til nota sem kertastjakar og falleg glös eða ílát sem eru ekki sérstaklega ætluð undir kerti þola e.t.v. ekki hitann frá kertinu. Notið því ekki hvað sem er undir kerti.

Kertaskreytingar

Kertaskreytingar eru vinsælar en einnig afar eldfimar. Hafið kertaskreytingar ætíð á óbrennanlegu og stöðugu undirlagi, t.d. úr gleri eða málmi og gætið að því að kertaloginn nái undir engum kringumstæðum til skreytingarinnar. Kerti brenna mishratt, jafnvel kerti úr sama pakka. Oftast eru upplýsingar um brennslutíma á umbúðum kertanna sem gagnlegt er að kynna sér. Á markaðnum eru einnig fáanleg eldtefjandi efni til að úða yfir skreytingar þannig að minni hætta er á eldsvoða ef kertalogi berst í skreytinguna. Aldrei má þó treysta að slík efni komi í veg fyrir bruna.Margir kjósa að föndra eigin skreytingar eða jafnvel bara skreyta kerti ein og sér. Nokkuð hefur færst í vöxt að líma servéttur sem skraut utan á kerti. Ekki er mælt með slíku skrauti sökum eldhættu. Dæmi eru um að kviknað hafi í kertum sem eru með áföstu skrauti s.s. vanillustöngum, barri eða berjum þegar vaxið hefur bráðnað og logi kertisins náð í skrautið.

Fræddu börnin

Hvernig á að ræða eldvarnir við börn ?

Fyrir það fyrsta á aldrei að hræða börnin með eldinum. Útskýrið á rólegan hátt hvað eldurinn getur gert og leyfið þeim jafnvel finna hitann af logandi eldspýtu eða kerti með því að koma með hendi þeirra nálægt loganum. Virkið börnin til að verða eldvarnafulltrúi á heimilinu. Þannig geta þau t.d. minnt á að það þurfi að slökkva á kerti ef farið er út úr íbúðinni. Fáið börnin til að segja ykkur frá ef þau finna einhvers staðar eldspýtur eða kveikjara. Útskýrið fyrir þeim gagnsemi reykskynjarans og leyfið þeim að heyra hljóðið í honum. Notið t.d. afmælisdag barnsins til að skipta um rafhlöðu í honum. Útskýrið hvað reykurinn og hitinn geta gert okkur og að alltaf eigi að velta sér fram úr rúminu en ekki standa upp. Aldrei megi fela sig undir rúmum né inn í skápum. Alltaf eigi að þreifa hurðir áður en þær séu opnaðar og hvernig neyðaráætlun fjölskyldunnar virkar. Æfið hvernig yfirgefa á íbúðina með börnunum þannig að öllum sé ljóst hvað á að gera. Með því að tala persónulega við barn þitt um eldinn, hætturnar af honum og hvernig best sé að bregðast við, undirbýrðu það fyrir lífið og getur frekar búist við að barnið bregðist rétt við, ef það sér eldspýtur á glámbekk eða ef það kviknar í.

Kenndu barninu þínu hvað það á að gera ef kviknar í fötum þess.